Stakera ke bilkaxo ke Ciénaga

Stakera ke bilkaxo ke Ciénaga ( espanavon Masacre de las bananeras ), okon gu Stakera ke Ciénaga, koe Ciénaga widava valente Kolombia ba 06/12/1928 dilizeyer viele tana vertega ke kolombiafa ervolia va yastes kobasik ke United Fruit Company sistu zeltayar.

Orka betara

United Fruit Company sistu bak 1925 va mon 25 000 kobasik koe vema ke Santa Marta uneyer, trabe va 5000 rontion is 20 000 kan konaka levsulesa zolosta. Bat kobasik koe bilkaxo digino gan sistu voxisu kelotxa isu molt zo playeyed. Pakap ke sinaf ziliduks ton lustesi lipi zo dodeyer, i ton lipi anton romalfaveni koe dolexe ke United Fruit sistu. Bate dolexe va warzeks kobureyen kou Tanarasokeem dere doleyed, i va warzeks artlapis kan mila tota divburetesa va bilka, batkane tukiewatason va savera va toteem ke United Fruit sistu is kawarzeson va mil bolk ke boniarafa savera.[1]

Bak 1920-e sanda, kobasik va toloya grosiba don USTM ( Grosibafa tanara va kobasikeem ke Magdalena ) is dodelikaf dotegis grustaks koe Ciénaga reduyud, i va grustaks dafus va rigotaf warzeks vas dro guntafo loon dam telyon dragen koe dolexe ke United Fruit sistu.[1] Sizi 1920-e sanda, vanplatinon gan USTM voxis aryon grustaks dum PSR ( Artowaso Seltevafo Pako, vanpiyiso Kolombiafo Doevafo Pako bak 1930 ), gaderopafa tegira dene dodelikeem ke United Fruit sistu tunoaweyer. Pomatason va grustara va kobasikeem, zolonaf korobik ke PSR don erbilokafo María Cano ko gola lapiyid.[2]

Vanama radimi sopera va konak grosibaf kaatoesik bak balemeksat ke 1928 adre spueyer. Ba 28-e ke saneaksat, dodelik va kretura pu gadesikeem atoed : nelkafa kretura tiyid erura va kubafa tugijara is tukiewara va kobas gropeem is tueresklara va grosibaf rokeem is tenura va bolk ke sistufe dolexe is budera va sine. Bana toloya rulda va zobera ke kazasik ke gola tukuvayad, i ke kazasik dere moxan gan tisa antoka ke dolexeeem ke bilkafu sistu.[1]

Ba 30-e ke saneaksat ke 1928, bowere ke Miguel Abadía Méndez va lana mwa kimasa va grosibafa nuyuca piskoteyer, i va mwa voldum kretura va dodelik ke Santa Marta. Bata mwa va kota parlera wal grosibeem is gadesikeem ke United Fruit sistu nonuyur kiren ban in torigiyir da grosibaf kretureem tiyir memwaf.[3]

Yast is rujara betara

Yast ke kobasikeem ke United Fruit sistu ba 12-e ke santaneaksat ke 1928 tozuwer, keldaskitinon gu kretura ke 28-e ke saneaksat. Gan loon 20 000 kobasik zo askiyir, alizison va warzera, zobenon gan lizukaf kazasik tiskas va sinka pu yastesik. Bak bat yast, dolexe ke United Fruit sistu va bliga ten dafuyud numen kazafa gesia ke Ciénaga isu Barranquilla toz pomayad voxaze arti baroya safta is tuolgara va koboda, va pomara va lizor fayluyud.[4]

Bat yast arti oxam abica tanda radimi Artowara ke Saneaksat az kizera va Sovietafo Tanaxo sokir, numen bata bifa va gaderopaf is seltaf tamavaf trak ke bane sare gorukon turestad. Kategirevafe bowere is ujaf ardil va « bolcevikafa kumsetura » ve craked.[5]

Bak 1927 Ignacio Rengifo eldik ta geja dakteyer : « Golde nuyapafa lidawicka kagaelana koe kolombiafo vedeyxo, yon vedeyik isu diveik va doeva kotlize tegison dun galbud, miv ok wetce tegisik levdoden gan sovietafe bowere ».[6][5]

Ba 13 santaneaksat ke 1928, gire stujeteson va debala, lan sartay dem 1500 sayakik mal Andes gola ke patecta is dirgan gan Carlos Cortés Vargas jadiwik zo stakseyer. Lizor toz tiyir vas vintes kor : bak santaneaksat, yastesik va 26 sayakik kagiyid. Sopura ke ervolia va sin di tunuyayar.[1] Ba 05/12, loon 4000 kobasik poke golda ke Ciénaga va sint lospayad . Bowere va kwitasok koe Santa Marta widava isu Ciénaga etimayar ise va kotrafi roti pu Cortés Vargas jadiwik icde varafa Magdalena winka kserayar. Ban in va bati burkafi roti kali alubeaksat ke 1929 di dadiyir.[1]

Bak miel ke 5-6-e ke santoleaksat ke 1928, Cortés Vargas jadiwik benplekuyur da sayakik va tari lospayani poke golda viltayar.[1] Va gorara pebuyur larde va rictula orkon gu vinteckesa debala gonendoyeyer ise, taruteteson va amerikafa maltegira, va rujara gotenukeyer.[7] Kosikafa ota zo kevudayar : co tiyir vas lerda sedme Cortés Vargas jadiwik [7] vox loon decita sedme munesteks ke permik ke Tanarasokeem koe Kolombia.[8]

Nisu va impadimak kotraf gu alto mallapiso van bira az vlardon dimlapiso stragayad [7]: batcoba va Gabriel García Márquez koswavayar, viele tana zixa ke inaf Decemdafa antiuca grot ( Cien años de soledad ) va stakera ke bilkaxo konakilar, pimtason va teixapa dem impadimak.

Tena ke yast betara

Bata tizafa rujara va tena ke yast nekir. Moi kaliafa parlera, kobasikeem va zolonafa kastara va kuba govemalnaler. Batdume, belundatason va lokiewafa kobasa is blisa gropa, jontik uneiskaf kobasik ko Barranquilla di gelbed.[4] Bifa va kanacafe is gaderopafe taulepe koe Kolombia gruper. Ba 18/07/1929 Jorge Eliécer Gaitán korobik ke Nuyotevafo Pako ko bilkaxofa vema djukulapir enide va dilizeyes bifeem di afiar.[9] Va mon decemoya witara va dodelik is irubasik ke vema askir, va mekotawayana awalkoda is voy raplekuyun koe Ciénaga is rolon yofteyen gu yastesik afigasuter. Wori kowedira ke Gaitán zolter da sin gan milk ke benplekuyus Cortés Vargas zo raplekuyud. Dim Bogotá, wali 3-e is 6-e ke lerdeaksat ke 1929 va stakera is volmalyaceem askiyin koe Ciénaga gan bowere is vedeyafa ervolia ranker.[10]

Bata rankera kadar sanegafa atatcera va tegi viltasi va ervoiskaf yastesik likes va bowere ke Miguel Abadía Méndez is vedeyafa ervolia. Atatcera dene puloda remi toloya safta dilized nume va tunuyara va konak dodelik is kagrupera va nyobrik is nazbeik ke adjubeyen kobasik noved. Rankeson va stakera ke bilkaxo, Gaitán va vedeyafa kagrupera lajuseotar, vanpison va sanef gaderopaf motasik kaiktegis va dulap ke kobasikeem.[11] Va kevus trakuray ke sanelia kev kategirevafo pako laumasir, tentuson va kategirevafe bowere ke bane sare wetce « dotc ke amerikafa diroteva » aytas va kolombiaf wideytik joke divef boasik.[12]

Vuestexa betara

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 et 1,5 (es) El día que el ejército disparó contra la multitud: 80 años de la huelga y masacre de la bananera de Ciénaga, Magdalena. J. V. De la Hoz, 2007, Aguaita, Vol. 17-18, bu 32-40.
  2. (en) David Bushnell, The Making of Modern Colombia: A Nation in Spite of Itself, University of California Press, 1993. ISBN 9780520082892, bu 179-180.
  3. 'es) La ley heroica de 1928, Jorge Orlando Melo, 1978, El Espectador.
  4. 4,0 et 4,1 Minski & Stevenson, Itinerario histórico de Barranquilla, 2009, bu 198-202.
  5. 5,0 et 5,1 (fr) Hernando Calvo Ospina, En 1928, le massacre des bananeraies en Colombie, Le Monde diplomatique, 16/12/2010.
  6. Ignacio Rengifo, Memorias del Ministerio de Guerra, Bogotá, 1927.
  7. 7,0 7,1 et 7,2 (es) Mauricio Archila Neira, Sangre en la plantación, Semana,‎ 05/12/2008.
  8. (en) « I have the honor to report that the Bogotá representant of the United Fruit Company told me yesterday that the total number of strikers killed by the Colombian military exceeded one thousand », Munesteks ke 16/01/1929 ke permik ke Tanarasokeem.
  9. (es) Eduardo Posada Carbó, El desafío de las ideas : ensayos de historia intelectual y política en Colombia, Universidad Eafit, 2003, 294 bu, ISBN 978-958-8173-18-4.
  10. (es) La masacre de las bananeras, Revista Credencial Historia, saneaksat ke 2005.
  11. (es) Iván Marín Taborda, Ficha bibliográfica : Jorge Eliécer Gaitán, Biblioteca Luis Ángel Arango.
  12. (en) Jorge Eliécer Gaitán (1898-1948), United fruit historical society, 2001.

Vuestesa neva betara

  • (es) Samuel Minski is Adlai Stevenson, Itinerario Histórico de Barranquilla, La Iguana Ciega, 07/2009, 261 bu, ISBN 978-958-97134-4-0, 958-97134-4-0.
  • (es) Carlos Arango, Sobrevivientes de las Bananeras, Editorial Ecoe, Bogotá, 1985, bu 63-87.
  • (es) Jorge Eliécer Gaitán Ayala, 1928 La masacre de las Bananeras, Editorial Cometa De Papel, Bogotá, 1997, 139 bu.
  • (es) El día que el ejército disparó contra la multitud: 80 años de la huelga y masacre de la bananera de Ciénaga, Magdalena, J. V. De la Hoz, 2007, Aguaita, Vol. 17-18.
  • (fr) Cent ans de solitude à Macondo, Le Figaro, Pascale Mariani et Roméo Langlois, 15/10/2007.
Stakera ke bilkaxo
ke Ciénaga
Andik ke yastera ke kobasikeem ke bilkaxo. Talturonon : Pedro M- del Río, Bernardino Guerrero, Raúl Eduardo Mahecha, Nicanor Serrano, Erasmo Coronell.
Ugal is xo
Evla 06/12/1928
Patecta    Kolombia
Debala Ciénaga, Magdalena winka
Ord is jala
Ord Kevyastafa stakera
Jala Midus kobasik yastes
Kosikeem   47 - 2000
betara teza
  Tuveli icde Izvopa