Ugalay ke Armenafa saneaytara

Bat ugalay ke Armenafa saneaytara atoer va bifapeem tikis vas saneaytara va cugak ke armenafa sanelia ke Osmanlı gindaxo bak 1915 ik 1916.

Ugalay betara

1878 betara

  • Kan San Stefano bioga, zolonafa europafa soka mu armenikeem ke Osmanlı gindaxo vilted. Pilkovon 16-e teliz walter da Lugodaf Tuvel di sopur va « davon tukiewara is fabdura maldinena gan lizukafa olegara koe armenikaf winkeem », i koe winkeem sure divbuluyun gan rossiafa ervolia, enide paskaleracka wal Konstantinopolis is Sankt Peterburg di zo ozed. [1]
  • Berlin bioga koe intaf 61-e teliz va dalaf gorakseem ke 16-e teliz ke San Stefano bioga kanarir : Osmanlı roti va fabdura « evliskon » godioter ise va armenikeem gonendar, pilkovon kev tcerkasik is kurdik, ise « va tafa sabegara pu Gijarotiaceem enintetes va rewara rekolon gomunesteter ». [2] Bata divefa kofira va ind torigiyin gu koefa arienta ke gindaxo va gindik di zineper, kore bata fogenendasa gijarotiaca va sopus mergil ta nendara me dadid.

1880 betara

  • 30/08/1880 : Sanegara va kexi pousi va favera va Armena ravlem pu armenaf feleem is kot askisik va winugafa moerura. [3]

1894 betara

  • Idulugal is muvugal ke 1894 : Armenafa tarlera koe Sasun gola. Sanelia va koaykafa dodera isen lospa dem fedayi armenik va milk banliz staksen gan istefi roti acagir. Arti konak gejelaf aksat koe meftava, Osmanlı po ( mon 15000 sayakik volkare yon kurdik kazokeveyes va doaliera ) va lyumas armenik gelbes koe meftava staked ise va yona wida ke gola elaked ise firded, askison va konak decitoy xonukik. Walvedeyafa tuzda gokogrupasa va bat bifeem va turkaf is kurdaf siatos ( armenik va kurdik taneon al dlfuyud aze va intafa wida tere anteyayad ) gu tel armenaf ( boweref milk isu kurdaf va pinotaca ta kotbrogafa korujara yontayad ) me lajunepaleyer. [4]

1908 betara

  • Jön Türk lizor va int korotir ; Ittihad ve Terraki Cemiyeti inafo pako ( ITC okon Ittihad ) va pokolera nazbar da gindaxo di zo tuwitar numen sane va sint di zo nepaled. [6]
  • Kali 1914 : Idjafa neda ke ITC va roti adre narir. Dalaf ayik statas va patecta remi geja ( is saneaytara ) va intafa tirka cugeke tupoad. [7]

1909 betara

  • Balemeaksat ke 1909 : Stakera ke Adana ( okon Stakera ke Kilikia ) va 30000 xonukik ke armenikafa sanelia koe winka nekid. [8]

1914 betara

1915 : Armenafa saneaytara betara

  • Taneaksat ke 1915 : 3-eafa ervolia ke Enver Paşa cenena koe Sarıkamış, kev armenafa sanelia kagana gu luntuca mu Rossia va int jaxadar. [11]
  • Toleaksat :
    • Kosaneliayan armenik zo baservoad aze koe kobas vorn zo played, i koe vorn azon bromkatan. [12]
    • TM ken koefo jo zo voker ise zo vajger da va vilara va armenafa sanelia tanon di zo grustar. [13]
  • 17/04 - alubeaksat : Acagira ke armenikeem ke Van kev Djevdet Bey bowesik. [14] ITC vaon yontar nume va armenafa « relmera » ranker.
  • 24/04 : Sopera va 650 armenaf gruadik isu alkik isu gaderopik isu tavesik koe Konstantinopolis, azu rezgalera azu tere xonukesira. [15] Bata evla va toza ke saneaytara tcalar nume gu fiptafa kimbara di zo namidar.
  • 24/05 : Daktera ke vangluyano po koridasa va Turka gu «  gomilara kev ayikeem is seltay ».
  • 27/05 : Idjafa neda ke ITC va « Abdarafa mwa ta rezgalera» kexir. [16]
  • Alubeaksat ik pereaksat : armenafa sanelia ke ronef winkeem ke turkafo gindaxo kal letaxo ke Mesopotamia aname Deir-ez-Zor widava zo arburer, lanison ok rion kan impadimak. A sinka mei lava, bal xonukesisa lanira adre zo tsalar. [17]
  • Lerdeaksat : « Abdarafa mwa ta divilkara is enomara ».
  • 15/09 : Sumesuteks ke Talaat Paşa pu bowesik ke Halab ruyes va awalkopesa benplekura.

1916 betara

  • Stakera van Ras-ul-Ayn [18] is Rakka is letaxo ke Deir-ez-Zor zo arplekud. Bano xo tir bocafo arte kelda ke rezgalenikafa teremta. [19]

1918 betara

Tena ke Taneafa Tamavageja : Dunura ke Osmanlı gindaxo vangluyanik ke toloyo isteeuropafo gindaxo.

  • Santaneaksat : Otcera ke Jön Türk gadesik.

1919 betara

  • 05/07 : Tcuxa ke jiz va tanarevik koe Konstantinopolis, volamtusa xonukalanzara va Talaat Paşa is Enver Paşa is Cemal Paşa is Mehmet Nazim kurmik, i va dalaf askisik va saneaytara.
  • 1919-1920 : Turkaf gejatregul va skusik va stakera is yon mialukaf flibik malyed.

1920 betara

  • 10/08 : Sèvres bioga koe 88-e ik 93-e teliz ke VI-eaf luz va armenafa sokasane kagruper ise koe lan teliz miwar da Osmanlı bowere doster da vangluyan gijarotiaceem va malyera va blodikeem ke saneaytara rovolinter ( Sèvres bioga, VII-eafa pakava, Pursara, 226-e ik 230-e teliz ).
  • Tazukara va turkaf cosevaf lizor ke Mustafa Kemal Atatürk.

1921 betara

  • Adjubera va yon savsaf eldik is bewik ke Ittihad gan Armenafa Artowasa Galda.
  • 15/03 : Talaat Paşa Jön Türk gadesik koe Berlin zo adjuber. Soghomon Tehlirian klibusik, i remblisik ke saneaytara, ba 03/06 arti jiz kadayas tel va Talaat Paşa is saneaytasikeem zo vanbulur. Banviele divnedira va Andonian valdigeem daretandon sanegayan.

16/03 : Moskva bioga. 13/10 : Kars bioga kokimasa va tawavo ke sovietafe seltevafe sokasane ke Armena.

1923 betara

  • Lausanne bioga obukasa va Sèvres bioga : Armena yolt me tigir.

Vuestexa betara

  1. (fr) Yves Ternon, Les Arméniens. Histoire d'un génocide, Paris, Seuil, coll. « Points Histoire », 1996, 436 bu, ISBN 978-2-02-025685-8, bu 64-65
  2. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 69
  3. (fr) Le Génocide du peuple arménien dans l'Empire ottoman, Hayk Ghazarian, Yerevan, 2005
  4. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 101-104
  5. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 109-145
  6. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 169-174
  7. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 184
  8. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 174-181
  9. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 226
  10. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 214
  11. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 220-222
  12. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 231-232
  13. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 225-228
  14. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 239-243
  15. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 243-247
  16. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 249
  17. (fr) Ternon, 1996, daref vuesteks, bu 253-277
  18. (fr) Les massacres de Ras ul-Aïn
  19. (fr) Der Zor, Eglise et Mausolée des martyrs arméniens
Armenafa saneaytara

Hamidiye stakera, 1895

Stakera ke Adana, 1909

3052-e twoda ke 24/04/1915 sugdayana gan Talaat Paşa, benplekusa va sopera va lizukaf armenaf strabikeem pu sayakafa rictaga is ristula ke varafo Osmanlı gindaxo

Armenaf xonukik poke Ankara, afigasuteks deayan pu Henry Morgenthau amerikaf permik, 1915

Anyustoy armenaf tavesik stakeyen gan turkik

Aelawalkesa armenikya isu nazbeikye